Doğum Kontrol Haplarının Doğurganlık Dışı Yararları

Pek çok kişi yaşamlarının bir döneminde doğum kontrol haplarını kullanır. Gebeliği önlemenin yanı sıra, doğum kontrol haplarının birçok başka tıbbi faydası ve kullanım alanı da vardır. Doğum kontrol hapları, yumurtalıkta üretilen iki hormonun sentetik (laboratuvarda üretilmiş) versiyonlarını içerir: progesteron ve östradiol. Bazı haplar her iki hormonu da içerirken (kombine oral kontraseptifler), bazıları sadece progesteronun sentetik bir formunu içerir (sadece progestin içeren haplar). Hangi doğum kontrol hapının tercih edileceği birçok nedene bağlıdır. Genel olarak, sadece progestin içeren haplar östrojen almak istemeyen ya da alamayan kişiler için uygundur; ancak bu haplar düzenli aylık kanamalar yerine öngörülemeyen vajinal kanamalara neden olabilir.

Doğum kontrol haplarının adet döngüsünü nasıl etkilediğini anlamak için, normal adet döngüsünün nasıl işlediğini bilmek faydalıdır. Adet kanaması, rahmin (uterus) iç tabakasının dökülmesiyle gerçekleşir ve bu süreç yumurtalıkların salgıladığı hormonlar (östrojen ve progesteron) tarafından düzenlenir. Adet döngüsü, tam kanama gününün ilk günüyle başlar ve yumurtlamayla (yumurtanın yumurtalıktan salınması) ikiye ayrılan iki fazdan oluşur. Döngünün ilk yarısı olan foliküler fazda, bir folikül (yumurta içeren sıvı dolu kese) büyüyüp gelişir ve sonunda yumurtlayacak dominant yumurtaya dönüşür. Bu folikül geliştikçe daha fazla östrojen salgılar ve bu da rahim iç tabakasının kalınlaşıp olası bir gebeliğe hazırlanmasını sağlar. Yumurtlamadan sonraki ikinci yarıda, yani luteal fazda, geride kalan boş folikül (korpus luteum) progesteron üretir. Progesteron, rahim duvarının büyümesini durdurur ve embriyonun yerleşimi için hazırlar. Gebelik oluşmazsa yaklaşık iki hafta sonra progesteron ve östrojen düzeyleri düşer, bu da rahim tabakasının dökülmesini ve yeni döngünün başlamasını tetikler.

Adet Kanamalarının Düzenlenmesi

Kombine doğum kontrol haplarının çoğu üç hafta boyunca aktif (hormon içeren) haplar ve bir hafta boyunca inaktif (hormonsuz) haplar içerir. Adet kanaması, hormon seviyelerinin düşmesiyle bu placebo haftasında gerçekleşir. Kişi, placebo hapları atlayarak aktif hapları arka arkaya alırsa, adet dönemleri arasındaki süreyi uzatabilir. Bazı ilaç firmaları, üç ay boyunca sürekli aktif hap içeren paketler üretmiştir. Bu haplarla yılda sadece dört kez adet görülür; bu da adetle ilişkili semptomları azaltmak ya da yaşam olaylarına göre daha uygun zamanlamayla adet görmek isteyenler için avantajlı olabilir.
 

Düzensiz Adetlerin Tedavisi

Doğum kontrol hapları, düzensiz veya öngörülemeyen adetlerin her ay düzenli hale gelmesini sağlayabilir. Düzensiz ve seyrek adetlerin en yaygın nedeni polikistik over sendromudur (PKOS). Adet döngüsü 35 günden uzun olan kişilerde progesteron üretimi olmayabilir; bu da rahim iç tabakasının kontrolsüz şekilde büyümesine yol açar. Bu aşırı büyüme, ağır kanamalara veya rahim kanseri riskinde artışa neden olabilir. Doğum kontrol hapları progesteron benzeri bir madde içerdiğinden adet döngüsünü düzenleyebilir ve rahim iç tabakasını prekanseröz ya da kanser gelişiminden koruyabilir.
 

Ağır Adet Kanamalarının (Menoraji) Tedavisi

Doğum kontrol haplarında bulunan progesteron benzeri hormon, rahim iç tabakasını incelterek daha hafif kanama sağlar. Bazen placebo dönemi sırasında hiç kanama da olmayabilir. Günümüzde piyasada bulunan haplarla kişi her ay, üç ayda bir, yılda bir veya hiç adet görmeyecek şekilde kullanım düzenleyebilir.
 

Ağrılı Adetlerin (Dismenore) Tedavisi

Adet sırasında rahimde salgılanan prostaglandin adlı bir kimyasal, adet kramplarına neden olabilir. Prostaglandinler rahmin kasılmasına neden olur ve bu da kramp oluşumunu tetikler. Yüksek prostaglandin seviyeleri daha yoğun kasılmalara ve şiddetli ağrılara neden olur. Doğum kontrol hapları ovulasyonu engellediği için rahimdeki prostaglandin üretimi azalır. Bu sayede adet sancıları hafifler.

Endometriozis Tedavisi

Adet ağrısının bir diğer nedeni endometriozistir. Endometriozis, rahim iç tabakasını oluşturan dokunun rahim dışına büyümesi durumudur. Progesteron rahim iç tabakasının büyümesini nasıl sınırlandırıyorsa, doğum kontrol haplarındaki progesteron benzeri hormonlar da endometriozis dokusunun büyümesini sınırlandırabilir veya azaltabilir. Bu nedenle, doğum kontrol hapları endometriozise bağlı ağrıları birçok kadın için azaltabilir.

Premenstrüel Sendrom (PMS) ve Premenstrüel Disforik Bozukluk (PMDD) Tedavisi

PMS veya PMDD semptomları, doğum kontrol hapı kullanımıyla iyileşebilir. Doğum kontrol haplarının bu etkisinin, ovulasyonu engelleyerek progesteronun adet öncesindeki yükselip düşmesini durdurmasıyla ilişkili olduğu düşünülmektedir; bu hormon dalgalanmaları bazı kişilerde semptomlara neden olabilir.

Akne, Hirsutizm (Aşırı Kıllanma), ve Alopesi (Saç Dökülmesi) Tedavisi

Tüm doğum kontrol hapları, yumurtalıklardan üretilen testosteron ve benzeri hormon seviyelerini düşürerek akneyi ve vücudun orta hattında (örneğin dudak üstü, çene altı, göğüs arası, göbek ile kasık arası, iç uyluk gibi) kıllanmayı azaltabilir. Bu hormonlar normalden fazla üretildiğinde, kalın kıllar çıkabilir. Doğum kontrol hapları bu hormonların üretimini azaltır ve kanda dolaşan androjenleri bağlayan maddelerin üretimini artırır. Kullanıma başlandıktan altı ay içinde yeni kalın kılların gelişimi genellikle azalır. Ancak, erkek tipi saç dökülmesi, kas kitlesinde artış, klitoriste büyüme veya ses kalınlaşması gibi belirtiler varsa daha ileri değerlendirme için kadın doğum uzmanı veya birinci basamak hekimi ile görüşülmelidir.

Doğum Kontrol Haplarının Diğer Sağlık Faydaları

Doğum kontrol hapı kullanımı anemi (kırmızı kan hücrelerinde düşüklük), over (yumurtalık) kanseri ve rahim kanseri riskini azaltabilir. Bu yararlı etkiler, hapların ovulasyon sayısını, adet kanaması miktarını ve adet sıklığını azaltmasından kaynaklanabilir.