HORMONAL OLMAYAN DOĞUM KONTROLÜ

Çiftler için mevcut olan çok sayıda doğum kontrol seçeneği olmasına rağmen, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gebeliklerin %45’inin istenmeyen gebelik olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, tutarlı ve doğru bir şekilde kullanılabilecek bir doğum kontrol yöntemi seçmek önemlidir.

Bir doğum kontrol yöntemine karar verirken, etkili ve kullanışlı olduğu, ne kadar sürdüğü, yan etkileri, fiyatı ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı koruma sağlayıp sağlamadığı düşünülmelidir.

Doğum kontrol yöntemi nasıl çalışır?

Doğum kontrol yöntemlerinden olan ajanlar, hamileliği önlemek için birçok şekilde çalışır. Genellikle hormonal veya hormonal olmayan olarak ikiye ayrılırlar. Hormonal doğum kontrol yöntemlerinin çoğu, bir kadının hormon seviyelerini hamileliği taklit edecek şekilde değiştirerek çalışır, bu nedenle yumurtaların yumurtalıktan salınmasını önler. Buna karşılık, hormonal olmayan doğum kontrol yöntemleri olan ajanlar veya cihazlar, bir erkeğin sperminin bir kadının yumurtasına ulaşmasını engelleyerek çalışır.

Bariyer korunma yöntemleri

Bariyer korunma yöntemleri, spermin rahim ve tüplere girmesini engeller. Bariyer kimyasal (spermisit) veya fiziksel (erkek ve kadın prezervatifleri, diyafram, servikal başlık) olabilir. Diyaframlar ve servikal başlıklar deneyimli bir sağlık personeli tarafından takılmalıdır. Cinsel ilişkiden sonra 6 ila 8 saat vajinada bırakılmalıdır. Prezervatif ve doğum kontrol süngeri reçetesiz temin edilebilir. Siz veya eşiniz yöntemin yapıldığı malzemeye (lateks) alerjiniz yoksa, bariyer yöntemlerinin pek çok yan etkisi yoktur.

Bariyer doğum kontrol yöntemi kullanan çiftler, %15 (erkek kondomu) ile %20 (diyafram, servikal başlık) - %32 (servikal başlık veya sünger) arasında değişen bir başarısızlık oranına (yöntemi kullanan 100 kadın başına başarısızlık sayısı) sahiptir. İki bariyer yöntemi (diyafram ve prezervatif gibi) birlikte kullanıldığında oldukça etkilidir (%95’e kadar). Bariyer yöntemi cinsel ilişki sırasında kopar veya düşerse, bir kadın acil korunma yöntemlerinden (“ertesi gün” hapı) kullanmayı düşünebilir. Bazı bariyer koruma yöntemleri de cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı korunmaya yardımcı olur.

Doğal aile planlaması

Bir kadın her ay, yumurtalıktan salınan ve tüplerden rahme giden bir yumurta üretir. Yumurta serbest kaldığında buna yumurtlama denir. Yumurtanın yumurtalıktan rahme geçişi birkaç gün sürer ve bir kadının hamile kalabileceği tek zamandır. Doğal aile planlaması uygulayan çiftler, kadının yumurtlama zamanını belirlemeli ve bu süre zarfında cinsel ilişkiden kaçınmalıdır.

Cinsel ilişkiden kaçınmanız gereken dönemi ve yumurtlamanın gerçekleştiğini anlayabileceğiniz yollar mevcuttur:

• Menstrüel periyotların kaydını tutma; yumurtlama, bir sonraki menstrüel periyoddan iki hafta önce gerçekleşir. Bu nedenle, 3-4 döngülük bir takvime sahip olmak, yumurtlamanın ne zaman gerçekleşebileceği konusunda bir tahmin sağlayacaktır. 
• Her sabah vücut ısısını kaydetmek — bazal vücut ısısı yumurtlamadan önce düşer ve yumurtlamadan sonra artar. Normal vücut ısısı 96°–98° Fahrenheit (yaklaşık 35.5°–36.6°C) arasındadır. Yumurtlamadan sonra ısı 1°–2° Fahrenheit kadar yükselerek yaklaşık 97°–99° Fahrenheit (36.1°–37.2°C) seviyesine çıkar.
• Servikal mukus gözlemlenir; yumurtlamadan hemen önce daha ince ve esnek olacaktır.
• Emzirme; kadınlar emzirirken yumurtlamayabilir. Bu emzirme sıklığına bağlı olabilir.

Doğal aile planlamasının yaygın olarak uygulanan bir diğer yöntemi, erkeğin orgazm sırasında vajinanın içine boşalmadığı çekme yöntemidir. Ancak bu yöntemin başarısızlık oranı yüksektir. Sadece bu yöntemi kullanan 100 insandan yaklaşık 22’si bir yıl içerisinde gebe kalır.

Doğal aile planlamasının etkinliği, uygulayan çiftin deneyimine bağlı olarak %2 ile %25 arasında değişebilir. Adet düzensizliği, anormal kanaması veya servikal veya vajinal enfeksiyonu olan kadınlar, ne zaman yumurtlayacaklarını tahmin edemedikleri için doğal aile planlamasını kullanamazlar. Bazı ilaçlar ve tıbbi durumlar bir kadının servikal mukusunu veya vücut ısısını değiştirebilir, bu nedenle bu kadınlar doğal aile planlaması kullanmamalıdır.

Rahim içi araçlar

Rahim içi araçlar (RİA’lar), uzun süreli geri dönüşümlü doğum kontrolünün güvenli ve etkili biçimleridir. Mevcut iki tip RİA vardır: biri progestin (hormon) ve diğeri bakır içerir. Bir doktor aracı kadının rahmine yerleştirir ve araç 3-12 yıl boyunca kullanılabilir.

RİA’larda başarısızlık oranları %0,1-%0,8 arasında değişmektedir. Her iki RİA türü de yumurtanın normal şekilde gelişmesini engelleyerek çalışır. Sperm rahme girdiğinde sperm hareketini de bozarlar, bu da bir yumurtanın döllenme şansını azaltır. RİA ayrıca döllenmiş bir yumurtanın implante olmasını engelleyebilecek rahim duvarında değişikliklere neden olabilir. Yan etkiler, RİA’nın yerleştirilmesinden kaynaklanan hafif bir pelvik enfeksiyon ve adet kanama düzeninde değişiklik riskini içerir.

Cerrahi

Sterilizasyon, dünya çapında en yaygın kullanılan hormonal olmayan doğum kontrol yöntemidir ancak kalıcı bir işlemdir. Kullanılan prosedürün tipine bağlı olarak, sadece küçük cerrahi insizyonlar gereklidir. Bununla birlikte, bazı sterilizasyon biçimleri bir kesi gerektirmeyebilir.

Tüp ligasyonu, tüplerin bir halka, klips, dikiş veya elektrik akımı kullanılarak iki segmente ayrılmasını içerir. Bu, yumurtanın tüpten geçmesin ve böylece spermin yumurtaya ulaşmasını engeller. Kadınlarda kısırlaştırma yöntemlerinin çoğu hemen işe yarar. Başarısızlık oranı %1’den azdır. Bir kadın  terilizasyondan sonra hamile kalırsa, %33 tubal ektopik gebelik (döllenmiş bir yumurtanın tüpte kaldığı tehlikeli bir durum) riski vardır. Tüp ligasyonunun yumurtalık kanseri riskini azaltabileceğine dair bazı kanıtlar vardır.

Kadın sterilizasyonunun başka bir yöntemi, yay benzeri bir bobinin (bu yöntem günümüzde yaygın olarak kullanılmamaktadır) serviksten rahme yerleştirilmesini içerir. Bu bobinler, tüplerin girdiği rahmin bölgesine yerleştirilir. Bu bobinlerin yerleştirilmesi, bir ekran kamerasına bağlı küçük bir teleskop olan histeroskop kullanılarak doktor muayenehanesinde veya hastanede yapılabilir. Bu prosedür insizyon içermez. Tüpleri tamamen tıkamak için bobinlerin etrafında yara dokusunun oluşması 3-6 ay sürebilir. Tüpler tıkalı kalırsa, başarısızlık oranı cerrahi tüp ligasyonuna benzerdir.

Erkeklerde sterilizasyona vazektomi denir. Boşalmadan önce sperm, vas deferens (sperm kanalı) adı verilen bir tüpten geçer. Vazektomi sırasında, sperm salınımını önlemek için tüpler bağlanır, kesilir, kliplenir veya kapatılır. Bu prosedür %1’den daha az bir başarısızlık oranıyla oldukça etkilidir. Bununla birlikte, bir vazektomi hemen etkili değildir. Vazektomi yapıldıktan sonra 3 aya kadar menide hala sperm olabilir ve erkekler en az 8 boşalma veya 12 haftaya kadar yedek kontrasepsiyon kullanmalıdır. Vazektomi sonrası erkeklerde testis veya prostat kanserinde artış olmaz.