Güncellenme 2023
IVF, bir erkeğin spermi ve bir kadının yumurtalarının vücut dışında bir laboratuvar kabında birleştirildiği yardımcı üreme yöntemidir. Bir veya daha fazla döllenmiş yumurta (embriyolar) kadının rahmine aktarılabilir ve burada rahim duvarına yerleşip gelişebilir. IVF ilaçları ve prosedürlerinden kaynaklanan ciddi komplikasyonlar nadirdir. Tüm tıbbi tedavilerde olduğu gibi yine de bazı riskler vardır. Yaygın riskler bu yazıda anlatılacaktır.
OHSS semptomlarının (bulantı, şişkinlik, yumurtalıklarda hassasiyet) çoğu hafiftir. Semptomlar, genellikle yumurta toplama işleminden birkaç gün sonra tedavi edilmeden geçer. Şiddetli vakalarda OHSS, karın (göbek) ve akciğerlerde büyük miktarlarda sıvı birikmesine neden olabilir. Bu durum, çok genişlemiş ve büyümüş yumurtalıklara, dehidrasyona, solunum güçlüğüne ve şiddetli karın ağrısına neden olabilir. Çok nadiren (tüp bebek için yumurta toplanan kadınların %1’inden azında), OHSS kan pıhtılaşmasına ve böbrek yetmezliğine yol açabilir. OHSS hakkında daha fazla bilgi için Ovaryan hiperstimülasyon sendromu (OHSS) başlıklı bilgi formuna bakınız.
Geçmiş yıllardaki bazı çalışmalar, yumurtalık kanseri ile doğurganlık ilaçlarının kullanımı arasında bir bağlantı olduğunu öne sürmüştür. Ancak, daha yeni ve iyi yapılmış çalışmalar artık yumurtalık kanseri ile doğurganlık ilaçlarının kullanımı arasında net bir ilişki göstermemektedir.
Yumurta toplama işlemi sırasında doktorunuz, vajinal ultrason eşliğinde uzun ince bir iğne yardımıyla vajinanızdan yumurtalıklardaki foliküllere ulaşır.
Bu işlem için olası riskler şunlardır:
Nadiren ciddi bir enfeksiyon durumunda yumurtalıklardan ve tüplerden birinin veya her ikisinin ve/veya rahmin alınması için ameliyat gerekebilir. Yumurtalıkları tutan pelvik enfeksiyon veya endometriozis öyküsü olan kadınların IVF ile ilişkili enfeksiyonlara yakalanma olasılığı daha yüksektir.
Embriyoları uterusa (rahim) nazikçe yerleştirmek için bir kateter kullanılır. Rahim ağzından kateter yerleştirildiğinde hafif bir kramp hissedilebilir veya sonrasında vajinal lekelenme (hafif kanama) yaşanabilir. Çok ender olarak, genellikle antibiyotiklerle tedavi edilebilen bir enfeksiyon gelişebilir.
Çoğul gebelik (birden fazla bebeğe sahip gebelik) olması, özellikle birden fazla embriyo transfer edildiğinde, IVF ile daha olasıdır.
Rahim içine ne kadar çok embriyo transfer edilirse risk o kadar artar. Doktorunuz, çoğul gebelik riskinin en düşük olduğu yüksek gebelik olasılığını sağlamak için gereken minimum embriyo sayısını transfer etmelidir. Çoğul gebelik hakkında daha fazla bilgi için Çoğul gebelik ve doğum: ikizler, üçüzler ve yüksek dereceli çoklu gebelikler başlıklı kitapçığa bakın. Çoğul gebelikten kaçınmanın bir yolu, bir seferde yalnızca bir embriyo transfer etmeyi seçmektir. Bu konuda daha fazla bilgi için Tek embriyo transferi başlıklı bilgi formuna bakın.
Genel popülasyonda doğum kusurları riski %2-3’tür ve infertil hastalarda risk biraz daha yüksektir. Bu riskin çoğu, gecikmiş gebelik ve kısırlığın altında yatan nedenden kaynaklanmaktadır. Doğum kusurlarından tek başına IVF’in sorumlu olup olmadığı tartışma ve çalışma konusu olmaya devam etmektedir. Ancak IVF ile birlikte intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) yapıldığında doğum kusurları riski artabilir.
Ek olarak, ICSI ile cinsiyet kromozomu (X veya Y kromozomu) anormallikleri riskinde hafif bir artış olabilir. Bununla birlikte, bu risklerin ICSI prosedürünün kendisinden mi yoksa spermin kendisiyle ilgili sorunlardan mı kaynaklandığı belirsizdir. Sperm kusurları olan erkeklerin, çocuklarına aktarılabilen kromozomal anormalliklere sahip olma olasılığı daha yüksektir. Yine de bu bozukluklar oldukça nadirdir. İmprinting bozuklukları olarak adlandırılan nadir genetik sendromlar, IVF ile hafifçe artabilir.
IVF sonrası düşük oranı, annenin yaşı arttıkça riskin artmasıyla birlikte, doğal gebeliğe benzer orandadır. Düşük oranı 20’li yaşlarındaki kadınlar için %15 kadar düşükken, 40’lı yaşlarındaki kadınlar için %50’den fazla olabilir. IVF ile dış gebelik (tubal) için küçük bir risk (%1) vardır; ancak bu oran infertilite öyküsü olan kadınlara benzerdir. Dış gebelik meydana gelirse, gebeliği sonlandırmak için ilaç tedavisi veya cerrahi operasyon planlanabilir. Vajinal lekelenme ya da kanama, baş dönmesi ya da bayılma, bele vuran ağrı, kan kaybına bağlı düşük tansiyon gibi belirtiler varlığında gebeliğin rahim içinde olduğunu gösteren bir ultrason yapılmamışsa acilen doktorunuza veya bir sağlık kuruluşuna başvurun. Bunların hepsi olası bir dış gebeliğin belirtileridir. Tüp bebek sonrası heterotopik gebelik riski %1’dir. Heterotopik gebelik, bir embriyonun rahim içinde implante olması ve eş zamanlı başka bir embriyonun tüpte (dış gebelik olarak) yerleşmesidir. Heterotopik gebelikler genellikle ameliyat gerektirir (dış gebeliği çıkarmak için). Çoğu durumda, tüpteki dış gebelik çıkarıldıktan sonra rahim içindeki gebelik güvenli bir şekilde gelişmeye ve büyümeye devam edebilir.
Tüp Bebek İlaçlarında Ne Tür Yan Etkiler Görülebilir?
IVF döngülerinde genellikle enjekte edilen hormonalilaçlar (gonadotropinler) kullanılır kullanılır. Bu ilaçlar, yumurtalıklarda bulunan folikülleri yumurta üretimi için uyarmaya yardımcı olur. Doğurganlık ilaçları hakkında daha ayrıntılı bilgi için, ASRM’nin ‘Ovulasyonu Uyarıcı İlaçlar’ adlı kitapçığında daha ayrıntılı bilgi bulunabilir.Enjekte edilebilir doğurganlık ilaçlarının olası yan etkileri şunlardır:
- Enjeksiyon bölgesinde hafif morarma ve ağrı (enjeksiyonlar için farklı bölgelerin tercih edilmesi yardımcı olabilir)
- Mide bulantısı ve kusma
- Enjeksiyon bölgesinde cilt kızarması ve/veya kaşıntı gibi geçici alerjik reaksiyonlar
- Meme hassasiyeti ve vajinal akıntıda artış
- Ruh hali değişiklikleri ve yorgunluk
Ovaryan hiperstimülasyon sendromu (OHSS)
OHSS semptomlarının (bulantı, şişkinlik, yumurtalıklarda hassasiyet) çoğu hafiftir. Semptomlar, genellikle yumurta toplama işleminden birkaç gün sonra tedavi edilmeden geçer. Şiddetli vakalarda OHSS, karın (göbek) ve akciğerlerde büyük miktarlarda sıvı birikmesine neden olabilir. Bu durum, çok genişlemiş ve büyümüş yumurtalıklara, dehidrasyona, solunum güçlüğüne ve şiddetli karın ağrısına neden olabilir. Çok nadiren (tüp bebek için yumurta toplanan kadınların %1’inden azında), OHSS kan pıhtılaşmasına ve böbrek yetmezliğine yol açabilir. OHSS hakkında daha fazla bilgi için Ovaryan hiperstimülasyon sendromu (OHSS) başlıklı bilgi formuna bakınız.Geçmiş yıllardaki bazı çalışmalar, yumurtalık kanseri ile doğurganlık ilaçlarının kullanımı arasında bir bağlantı olduğunu öne sürmüştür. Ancak, daha yeni ve iyi yapılmış çalışmalar artık yumurtalık kanseri ile doğurganlık ilaçlarının kullanımı arasında net bir ilişki göstermemektedir.
Yumurta toplamanın riskleri nelerdir?
Yumurta toplama işlemi sırasında doktorunuz, vajinal ultrason eşliğinde uzun ince bir iğne yardımıyla vajinanızdan yumurtalıklardaki foliküllere ulaşır.Bu işlem için olası riskler şunlardır:
- Hafif ile orta şiddette pelvik ve karın ağrısı (işlem sırasında veya sonrasında). Çoğu zaman ağrı bir veya iki gün içerisinde kaybolur ve reçetesiz ulaşılabilen hafif ağrı kesici ilaçlar ağrı kontrolü için yeterlidir.
- Yumurtalıklara yakın organlarda, örneğin mesane, bağırsak veya kan damarlarında yaralanma oluşabilir. Çok nadiren bağırsak veya kan damarı yaralanması acil ameliyat ve bazen kan nakli gerektirebilir.
- Pelvik enfeksiyon (hafiften şiddetliye). Yumurta toplama veya embriyo transferini takiben gelişen pelvik enfeksiyonlar artık nadirdir çünkü işlemler esnasında antibiyotik ilaçlar kullanılmaktadır. Şiddetli enfeksiyon durumunda hastaneye yatış ve/veya intravenöz antibiyotiklerle tedavi gerekebilir.
Nadiren ciddi bir enfeksiyon durumunda yumurtalıklardan ve tüplerden birinin veya her ikisinin ve/veya rahmin alınması için ameliyat gerekebilir. Yumurtalıkları tutan pelvik enfeksiyon veya endometriozis öyküsü olan kadınların IVF ile ilişkili enfeksiyonlara yakalanma olasılığı daha yüksektir.
Embriyo transferi ile ilişkili riskler nelerdir?
Embriyoları uterusa (rahim) nazikçe yerleştirmek için bir kateter kullanılır. Rahim ağzından kateter yerleştirildiğinde hafif bir kramp hissedilebilir veya sonrasında vajinal lekelenme (hafif kanama) yaşanabilir. Çok ender olarak, genellikle antibiyotiklerle tedavi edilebilen bir enfeksiyon gelişebilir.
IVF ile gebe kalırsam, gebeliğim ( kendiliğinden gebeliğe göre) daha zorlu geçer mi?
Çoğul gebelik (birden fazla bebeğe sahip gebelik) olması, özellikle birden fazla embriyo transfer edildiğinde, IVF ile daha olasıdır.
Bu gebeliklerde aşağıdaki önemli riskler mevcuttur:
- Erken doğum eylemi ve/veya doğum: Prematüre bebekler (doğal yoldan veya IVF ile gebe kalınmış olsun olmasın) akciğer gelişim sorunları, bağırsak enfeksiyonları, serebral palsi, öğrenme güçlüğü, konuşmada gecikme, davranış sorunları gibi sağlık komplikasyonları açısından daha yüksek risk altındadır.
- Anne kaynaklı kanamalar
- Sezaryen ile doğum
- Gebeliğe bağlı yüksek tansiyon
- Gestasyonel diyabet
Rahim içine ne kadar çok embriyo transfer edilirse risk o kadar artar. Doktorunuz, çoğul gebelik riskinin en düşük olduğu yüksek gebelik olasılığını sağlamak için gereken minimum embriyo sayısını transfer etmelidir. Çoğul gebelik hakkında daha fazla bilgi için Çoğul gebelik ve doğum: ikizler, üçüzler ve yüksek dereceli çoklu gebelikler başlıklı kitapçığa bakın. Çoğul gebelikten kaçınmanın bir yolu, bir seferde yalnızca bir embriyo transfer etmeyi seçmektir. Bu konuda daha fazla bilgi için Tek embriyo transferi başlıklı bilgi formuna bakın.
Tüp bebek, çocuğumda doğum kusuru olma ihtimalini artırır mı?
Genel popülasyonda doğum kusurları riski %2-3’tür ve infertil hastalarda risk biraz daha yüksektir. Bu riskin çoğu, gecikmiş gebelik ve kısırlığın altında yatan nedenden kaynaklanmaktadır. Doğum kusurlarından tek başına IVF’in sorumlu olup olmadığı tartışma ve çalışma konusu olmaya devam etmektedir. Ancak IVF ile birlikte intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) yapıldığında doğum kusurları riski artabilir.Ek olarak, ICSI ile cinsiyet kromozomu (X veya Y kromozomu) anormallikleri riskinde hafif bir artış olabilir. Bununla birlikte, bu risklerin ICSI prosedürünün kendisinden mi yoksa spermin kendisiyle ilgili sorunlardan mı kaynaklandığı belirsizdir. Sperm kusurları olan erkeklerin, çocuklarına aktarılabilen kromozomal anormalliklere sahip olma olasılığı daha yüksektir. Yine de bu bozukluklar oldukça nadirdir. İmprinting bozuklukları olarak adlandırılan nadir genetik sendromlar, IVF ile hafifçe artabilir.
Düşük ve dış gebelik
IVF sonrası düşük oranı, annenin yaşı arttıkça riskin artmasıyla birlikte, doğal gebeliğe benzer orandadır. Düşük oranı 20’li yaşlarındaki kadınlar için %15 kadar düşükken, 40’lı yaşlarındaki kadınlar için %50’den fazla olabilir. IVF ile dış gebelik (tubal) için küçük bir risk (%1) vardır; ancak bu oran infertilite öyküsü olan kadınlara benzerdir. Dış gebelik meydana gelirse, gebeliği sonlandırmak için ilaç tedavisi veya cerrahi operasyon planlanabilir. Vajinal lekelenme ya da kanama, baş dönmesi ya da bayılma, bele vuran ağrı, kan kaybına bağlı düşük tansiyon gibi belirtiler varlığında gebeliğin rahim içinde olduğunu gösteren bir ultrason yapılmamışsa acilen doktorunuza veya bir sağlık kuruluşuna başvurun. Bunların hepsi olası bir dış gebeliğin belirtileridir. Tüp bebek sonrası heterotopik gebelik riski %1’dir. Heterotopik gebelik, bir embriyonun rahim içinde implante olması ve eş zamanlı başka bir embriyonun tüpte (dış gebelik olarak) yerleşmesidir. Heterotopik gebelikler genellikle ameliyat gerektirir (dış gebeliği çıkarmak için). Çoğu durumda, tüpteki dış gebelik çıkarıldıktan sonra rahim içindeki gebelik güvenli bir şekilde gelişmeye ve büyümeye devam edebilir.
Turkish Fact Sheets
View more fact sheets and booklets written by the ASRM Patient Education Committee and translated by the Turkish Society of Reproductive Medicine.In Vitro Fertilization (IVF)
Find a Health Professional
Connect with reproductive medicine experts who will guide you through your unique journey. Our search tool allows personalized matches based on location, specialization, and expertise. Take control of your reproductive health with compassionate providers, innovative treatments, and unwavering support.
Search for an Expert